قصه های تربیتی کودکان

مقدمه کتاب قصه های تربیتی کودکان : پرسش‌های مداوم کودکان درباره موضوع‌های مختلف، اغلب خانواده‌ها را به چالش کشانده و والدین را در درستی و یا نادرستیِ پاسخ‌های داده شده به کودکان، دچار تردید می‌کند. این که والدین باید به مسایل مطرح شده نگاهی کاملا منطقی داشته باشند یا به صورت کاملاً تخیّلی به پرسش‌ها و ابهام‌های کودکان پاسخ بدهند؛ همواره دغدغه و نگرانی پدران و مادران زیادی بوده که گاه آن‌ها را دچار سردرگمی کرده و نمی‌توانند آن‌چنان که شایسته و بایسته است، ذهن کودک خویش را هدایت کرده و در مسیر درست راهنمایی کنند.
از طرفی، پر واضح است که کمتر پدر و مادری کلیه کتاب‌های روان‌شناسی مورد نیاز برای تربیت کودکان را به‌طور کامل در دسترس دارند و یا به حسَب شرایط زندگی و مشغله‌های کاری می‌توانند برابر میل خود، استفاده کنند. از این رو سعی شده با جمع‌بندی از کتب مختلف تربیتی کودکان، قصّه‌های لازم ساخته و پرداخته شود و در اختیار والدین قرار گیرد تا نکات کلیدی و ضروریِ چگونگی رفتار با کودک و پاسخ به پرسش‌های به ظاهر ساده ایشان را در لابلای داستان‌ها بیابند و در موارد پیچیده و هنگام طرح سوالات مشابه کودکان، با رعایت فرصت‌ها و تهدیدهای آموزشی-تربیتی فرزندان، استفاده نمایند. از سوی دیگر، کودک مهارت‌های زندگی را که برای سن وی لازم و ضروری است؛ از طریق «قـصّه» به صورت خیلی ساده، جذّاب و هنری خواهد یافت و روح و روانش در دنیای شیرین و تخیّل‌آمیز کودکانه، قرار و آرام گیرد.
در این کتاب، که جُنگ قصّه‌های کوتاه تربیتی است؛ سعی بر آن است که پاسخ‌هایی درست، علمی و روان‌شناسانه به پرسش‌های صادقانه و متداول کودکان به همراه پرورش مهارت‌های مورد نیاز کودکان ۲تا۶ سال بدهیم. مهارت‌های مهم و اساسی شخصیّت پذیری کودک از قبیل: مهارت تصمیم‌گیری‌های ساده، مهارت جرات مندی، مهارت بیان احساسات ساده و مقابله با خشم و نگرانی و افزایش مهارت های کلامی و… در قالب ساده قصّه‌های متناسب با فرهنگ ملّی، آموزش داده می‌شود به‌گونه‌ای که نیاز مادران و پدران را تا حد زیادی برطرف کند.
این اثر کوشش می‌کند، پیامی را به پدران و مادران مهربان، دل‌سوز و علاقه‌مند به فرایند تربیت، منتقل کند که هرگز نسبت به علاقه‌ها و کنجکاوی فرزندان و پرسش‌های آنان بی مسوولیّت نباشند. چرا که سوالات و نحوه پاسخ‌گویی به آنان نقش اساسی در شکل‌گیری پایه و بنیاد شخصیتی کودک دارد؛ آن گوهری که زیربنای روند زیست سالم و هدفمند اوست.
به باور دانشوران و کارشناسان حوزه‌های تربیتی و روان‌شناختی کودک، قالب قصّه بهترین و ساده‌ترین راه، برای سخن گفتن درباره مهم‌ّترین مسایل ذهنی اوست. البتّه توصیه می‌شود که ابتدا پدر و مادر با توجّه به سوالات کودک یا موارد خاصّ یا مسائل ذهنی پیش آمده برای کودک خود، قصّه مرتبط با موضوع فرزند خود را خوانده و سپس به اقتضای فهم کودک قصّه را بازخوانی و یا با اندک تغییراتی برای کودک بخوانند. گاه لازم است که بخش‌هایی از قصّه را به تناسب سن و یا دامنه دانشی کودک کم و زیاد کرده یا شاخ و برگ‌هایی به دور از افراط و یا تصنّع بدهند و قصّه را بازتعریف کنند.
نادیده گرفتن نیازهای تربیتی کودکان در هر مرحله از رشد و برخورد فراتر از طاقت یا پایین‌تر از توان آن‌ها، باعث موفق نبودن والدین در آموزش آنان خواهد شد. پاسخ درست به سوالات و مسایل ذهنی کودک در مورد خدا، تولّد، جنسیت، مرگ، روابط خانوادگی و امور دیگر، زیربنای فکری کودک را نظم داده؛ از این رو لازم است که در هر مرحله سنی، به نیازهای فرزند خود توجه کنیم و به تدریج (گام به گام) او را در معرض نیازهای بالاتر قرار دهیم.

به نکته‌های زیر دقت کنیم:
۱- کودکانی که در مهدکودک هستند، به حرف شنوی، خوش‌رفتاری و تصمیم گرفتن‌های ساده نیاز دارند.
۲- کودکانی که در مدرسه ابتدایی هستند، به رفتارهای شجاعانه، هیجانی و قهرمانی علاقه دارند.
۳- کودکانی که در مدرسه متوسطه اوّل (راهنمایی) هستند، به اصول اخلاقی تمایل دارند.
۴- کودکانی که در متوسطه دوم (دبیرستان) هستند، آمادگی ریسک‌پذیری دارند، تضادها و فشارهای روحی را تحمل کنند، به خود شکّ کنند و به راه‌حل درست برسند.

در مجموعه قصه های تربیتی کودکان سعی شده علاوه بر آموزش مهارت‌های یاد شده مانند: حرف شنوی کودک، دادن دیدگاه درست در مورد خدا و مرگ، آموزش کمک به دیگران و نوع دوستی، توجّه به محیط زیست و طبیعت و مسایل جغرافیایی، هشیارسازی درباره مواد مخدّر، رفتارهای جنسی و آموزش موارد امنیتی در خانه مانند: خطر آتش سوزی وگاز گرفتگی، برخورد با افراد غریبه و پیش‌گیری از آسیب‌های اجتماعی به کودک آموزش داده شود. هم چنین به والدین روش اصولی تنبیه و تشویق کودک و استفاده از صندلی وقفه، به جای استفاده از تنبیه‌های دیگر مانند اتاق جریمه یا اتاق تاریک، تنبیه بدنی وکلامی که متاسفانه رایج است، آموزش داده شود. متاسفانه در این مورد پدران و مادران بسیاری -حتی در قشر تحصیل‌کرده- دیده می‌شوند؛ که نیازمند آموزش درست و رفتار صحیح با کودک هستند.
مولّف تلاش کرده است به مدد دانش و مهارت تخصصی خود، با رویکرد قصّه‌خوانی و قصّه‌گویی، پاسخی برای کودکان و روشی برای والدین ارایه کند. امیدوارم که با خواندن و بهره‌مندی از محتوایِ آموزشی-تربیتی قصّه‌ها یاریگر خانواده‌های مهربان ایرانی باشم.
لازم است از سرکار خانم الهام باقری به عنوان مشاور روان‌شناسی اثر و مدیر و کارکنان انتشارات نیوشه برای آماده‌سازی این اثر قدردانی کنم و از متخصصان و استادان ارجمند بخواهم با دیدگاه‌های علمی و کارشناسانه خویش، مرا در ویرایش بعدی کتاب، یاری نمایند.

رضیّه حیدری‌ دستنایی

شهرکرد- بهار ۱۳۹۹