دیاوا؛ فرهنگ واژگان ده آباد بادرود

ده‏ آباد یا دیاوا از جمله روستاهایی است که قدمت آن به قبل از اسلام می‏رسد. قدیمی‏ ترین مأخذی که از ده‏آباد نام برده، دیوان «سیّد ابوالرضا راوندی» مربوط به اوایل قرن ششم هجری است . او در این مأخذ، از دیاوا با نام «قریه عبّاد» یاد کرده است. ده‏ آباد، مانند بسیاری از شهرها و روستاهای دیگر ایران در گذشته گویش مخصوص به خود داشته ولی این گویش، تا حدودی تحت تاثیر زبان فارسی قرار گرفت و به تدریج مفردات و ترکیبات فارسی در آن راه یافته است. گویش فعلی دنباله‏ی گویش قدیم ده ‏آبادی است که از نوع گویش‏های مرکزی ایران به شمار می‏رود و ده ‏آبادی‏ها، آن را در میان خود حفظ کرده ‏ا ند.
تنها مأخذی که در آن به گویش ده‏ آبادی در دیاوا اشاره شده « دایره‌المعارف ایرانیکا » است که «دکتر احسان یارشاطر»، در ذیل مدخل «bădrūdi»، گویش ده‏آبادی را با گویش «بادرودی» یکی می داند و معتقد است که روستاهای «اریسمان»، «خالدآباد »، «فمی»، «متین‏آباد» و «سرآسیاب» نیز به این گویش صحبت می‏کنند. با توجّه به این که اینجانب، خود از گویشوران ده ‏آبادی هستم و با گویش آبادی‏های مذکور آشنایی دارم، نسبت به صحت این مدّعا دچار تردیدم. اختلاف تلفّظ و معنی ‏بسیاری از واژگان، پسوندهای‏ مصدری، نشانه‏ی معرفه، ضمایر، صفات، واج‏ها و… نشانه‏ی آشکار یکسان نبودن گویش بادرودی با گویش آبادی‏های غربی آن (ده‏آباد، فمی و متین‏آباد) و شهر خالدآباد است.
موضوع این کتاب بررسی گویش ده ‏آبادی به عنوان یکی از گویش‏ های مرکزی ایران است تا توصیفی از صامت‏ها، مصوّت‏ها و فرایندهای ‏آوایی، نشانه‏ های‏ جمع، معرفه، نکره و… ارایه شود. همچنین واژگان این گویش و ضرب‏المثل‏ های آن به ثبت رسیده است. غرض اصلی گردآوری واژگان ده ‏آبادی و توضیح در مورد فرایندهای واجی آن‌ها است، با این حال به پاره‏ای از مباحث دستوری هم پرداخته شده است.
با توجّه به گستردگی و نفوذ رسانه‏ های گروهی و اختلاط گویشوران ده‏ آبادی با فارسی‏ زبانان و مشاهده‏ نشانه ‏هایی از انقراض این گویش، ضرورت ایجاب می ‏کند نسبت به ثبت و ضبط ویژگی‏ های زبانی فرهنگ واژگان آن اقدام شود تا کسانی که خواهان فراگیری گویش ده ‏آبادی هستند و یا مایلند در این زمینه تحقیق کنند از آن بهره ببرند علاوه بر آن شناخت بیشتر ما را از گویش‏ ها و زبان‏ های ایرانی، همچنین زبان فارسی میانه که متون بازمانده از آن چندان زیاد نیست در پی خواهد داشت.
موارد بررسی شده در این کتاب، از زبان افراد بی‏سواد یا کم ‏سواد آبادی گرفته شد؛ به این علّت که افراد تحصیل ‌کرده غالباً سعی می‏کنند زبان خود را به گونه‏ تهرانی نزدیک کنند. باید در نظر داشت که در این بررسی تنها تفاوت‏ ها مورد توجّه قرار گرفته است. بنابراین از مواردی که در گویش ده ‏آبادی و فارسی یکسان بود، ذکری به میان نیامده است. گویش ده ‏آبادی در مقایسه با فارسی، تفاوت‏ های واژگانی، ساخت ‏واژه‏ ای و گهگاه آوایی دارد.
نگارنده تمام تلاش خود را کرده تا بتواند تحقیق جامعی داشته باشد، امیدوارم که مورد سمع و نظر خوانندگان گرامی قرار گیرد.

محمدرضا محمدی
شهریور ۱۳۹۷